Foto’s Marjolein van de Water
SAN DIONISIO DEL MAR ‘Ze willen het hier volbouwen met windmolens’, zegt visser Fortino Cruz (53). Samen met collega’s staat hij op het strand tussen de twee lagunes van San Dionisio del Mar, een indianendorp in het zuiden van Mexico. De vissers verdelen dikke roodbaarzen en krioelende krabben over plastic emmers. ‘Het is geen vetpot maar we kunnen ervan rondkomen’, zegt Cruz. ‘Maar als die molens hier komen dan houdt het allemaal op.’
Het Nederlandse pensioenbeleggingsfonds PGGM wil 132 windmolens bouwen in dit vissersdorpje, gelegen op de landengte tussen de Golf van Mexico en de Stille Oceaan, een van de meest windrijke gebieden ter wereld. Sinds 1994 zijn in de regio ruim duizend molens gebouwd en investeerders staan te dringen om geld te steken in nieuwe projecten.
PGGM is voor 33 procent eigenaar van Mareña Renovables, dat het grootste windmolenpark van Latijns-Amerika moet worden. Mitsubishi en de Australische investeringsgroep Macquarie financieren de rest van het 840 miljoen euro kostende project. Heineken Mexico garandeert een deel van de afname en anderhalf procent van de winst gaat naar ontwikkelingsprojecten voor de lokale bevolking. Winstgevend, schone energie en ook nog eens sociaal verantwoord, daar kun je mee voor de dag komen als pensioenbeleggingsfonds.
Maar PGGM had niet gerekend op opstandige vissers die vrezen voor hun broodwinst, en corrupte lokale leiders die de dorpelingen voorliegen. Anderhalf jaar nadat PGGM zich inkocht, is het windmolenpark uitgegroeid tot een hoofdpijndossier. De medewerkers van Mareña Renovables zijn de regio uit gevlucht na geweld en bedreigingen door woedende tegenstanders. De bouw ligt stil, de toegangsweg is geblokkeerd en bij protesten zijn tientallen gewonden gevallen. De planning was dat de molens dit najaar zouden draaien maar inmiddels is de vraag of ze er überhaupt nog zullen komen.
De vissers zijn fel gekant tegen de komst van de ‘ventilators’, zoals ze de windmolens noemen. Ze vrezen dat de herrie en lampen de vissen en garnalen zullen verjagen. ‘In 2009 hebben ze een meettoren geplaatst op het strand, daarna was er een jaar lang bijna geen vis’, vertelt Cruz. ‘De investeerders proberen ons te overtuigen met ingewikkelde rapporten waarin staat dat de visstand nauwelijks zal worden beïnvloed’, zegt hij terwijl hij in de branding het zand van zijn voeten spoelt. ‘Maar wat weet zo’n geleerde nou? Mijn familie leeft al generatieslang van de visserij, niemand kent de lagunes beter dan wij.’
Ook in Alvaro Obregón, een dorp aan de andere kant van het schiereiland, is weinig animo voor het project. Aanvankelijk hadden de inwoners geen bezwaren, het bedrijf had hen verteld dat ze konden blijven vissen en bovendien wat geld zouden ontvangen. Maar al snel sloeg de sfeer om. ‘De gewapende beveiligers van het bedrijf beletten ons de weg naar het strand te gebruiken’, zegt Cesar Toledo (42). ‘Toen keerde vrijwel het hele dorp zich tegen de komst van de molens.’
Toledo kreeg een aantal keer bezoek van medewerkers van Mareña Renovables. ‘Ze boden me een nieuwe boot en zesduizend euro als ik mijn verzet zou staken’, vertelt de visser. Hij drukt zijn pet wat steviger op het hoofd, zijn trainingsbroek wappert langs zijn benen. ‘Maar hoelang kun je leven van dat geld? En wat moeten mijn kinderen dan? Dit project levert geen enkele werkgelegenheid op.’
Het ging al mis toen in 2004 lokale autoriteiten onderhandelden met de investeerders en instemden met het project. Ze tekenden een contract namens het hele dorp terwijl het in inheemse gemeenschappen verplicht is dit soort beslissingen via een volksraadpleging te nemen. ‘Wij kwamen er pas achter toen de bouwvakkers het strand opreden’, aldus Saul Celaya (50), inwoner van San Dionisio.
De lokale leiders bleken vooral zelf te willen profiteren van de deal. De burgemeester van San Dionisio ontving ruim een miljoen euro voor de gemeenschap maar vertelde de bevolking dat hij 700 duizend had gekregen. ‘De rest hield hij zelf’, aldus Celaya. ‘Partijgenoten en aanhangers deelden mee in de buit.’ Toen de inwoners erachter kwamen, hebben ze hem het dorp uitgejaagd en vervolgens het gemeentehuis bezet. De burgemeester was niet bereikbaar voor commentaar.
Toen PGGM een derde van Mareña Renovables kocht, was het vertrouwen onder de bevolking al zeer ernstig geschaad. ‘We hebben alles gedaan om de bevolking ervan te overtuigen dat ze belang heeft bij het project’, zegt Dennis van Alphen, senior investeringsmanager van PGGM. De gemeenschap ontvangt ‘forse bedragen’ voor de lease van hun land, zegt hij. ‘Daarnaast krijgen ze een vergoeding die gekoppeld is aan de windopbrengst en die bedragen kunnen behoorlijk oplopen.’
Maar door slecht bestuur deelt niet iedereen daarin mee en ook vissers uit andere dorpen blijven met lege handen achter. ‘Ik begrijp dat er onvrede bestaat omdat de een wel iets krijgt en de ander niet’, aldus Van Alphen. ‘Dat is echter niet iets dat wij kunnen oplossen. De regering zou een windfonds moeten oprichten zodat iedereen profiteert. Het is niet de verantwoordelijkheid van de investeerder om de hele regio te ontwikkelen.’
Zowel Alvaro Obregón als San Dionisio ontvangen geld uit een fonds van Mareña Renovables voor sociale projecten, maar ook hierover zijn de dorpelingen niet te spreken. De burgemeester van San Dionisio bouwde een moderne geasfalteerde toegangsweg met minipalmbomen en lantaarnpalen, een schril contrast met de onverlichte zandpaden elders in het dorp. ‘Wat moeten we met moderne lantaarnpalen?’ vraagt Celaya zich af. ‘We hebben niet eens stromend water.’
‘Uiteindelijk is het aan de gemeenschap zelf om te bepalen hoe ze de fondsen besteden’, zegt Van Alphen van PGGM. ‘Het zijn democratisch gekozen besturen, wij gaan ze niet vertellen wat ze met het geld moeten doen.’
Sinds tien maanden hebben de tegenstanders de enige toegangsweg naar het strand gebarricadeerd met rotsblokken en boomstammen. In een bouwval naast de wegversperring liggen mannen in hangmatten hun visnetten te repareren. Vrouwen bakken garnalenkoekjes in een geïmproviseerde oven. Eerder dit jaar hebben demonstranten auto’s in brand gestoken en medewerkers van Mareña Renovables bedreigd.
‘Als er gevaar dreigt, zetten we een speaker op een auto en rijden het dorp rond om de inwoners op te roepen naar de barricade te komen’, vertelt Roberto Santiago (60). Trots wijst hij op drie politie schilden in de hoek, buit gemaakt tijdens de laatste ontruimingspoging waarbij zowel demonstranten als politieagenten gewond raakten.
‘Het is frustrerend om te zien dat een relatief kleine groep mensen met discutabele tactieken dit soort grote investeringen kunnen vertragen’, zegt van Alphen. ‘We hebben gepraat met vissers en met de protestgroeperingen. Het heeft er nog steeds niet toe geleid dat we de bouw kunnen hervatten. We hebben sterk de indruk dat er anarchistische groepen van buiten zijn die de lokale bevolking ophitsen.’
Carlos Moreno, voorzitter van de Agrarische Bemiddelingsraad van de deelstaatregering, ziet dat anders. ‘Er is van het begin af aan een gebrek aan informatie geweest, zowel over de mogelijke milieuschade in de lagunes, als over de sociale impact’, zegt hij. ‘Om dit conflict op te lossen moet de bevolking goed en eerlijk geïnformeerd worden. Vervolgens moet er alsnog een volksraadpleging komen.’
Moreno denkt dat de windmolens positief kunnen zijn voor de regio maar alleen als er nieuwe afspraken komen, waarbij alle partijen worden betrokken. ‘De investeerders moeten begrijpen dat de inheemse bevolking bepaalde tradities en gebruiken heeft waar ze niet zomaar overheen kunnen stappen.’ De tegenstanders staan echter niet open voor een nieuwe dialoog. ‘De bedrijven spelen onder één hoedje met corrupte politici’, zegt visser Fortino Cruz. ‘We vertrouwen ze niet meer.’
Van Alphen wil geen uitspraken doen over het verlies die de vertraging heeft veroorzaakt en gaat er nog steeds vanuit dat het project doorgang kan vinden. De investeringsmanager wil wel dat dit in ‘goede harmonie’ gebeurt. Hij ontkent dat het project is geannuleerd, zoals Mexicaanse media beweren. ‘We hebben een rechtsgeldige toestemming om te gaan bouwen. Afblazen is niet aan de orde’, verzekert hij. ‘Desnoods gaan we op zoek naar een andere locatie in de regio. We hebben een verantwoordelijkheid naar onze klanten om dit project rendabel te maken.’
Angela Orozco (57) verkoopt vers gebakken vis vanuit haar tuin in San Dionisio. Ze wuift met een palmblad de vliegen boven de braadpan weg, en snijdt met haar andere hand een grote bos koriander fijn. ‘Families zijn verscheurd, buren praten niet meer met elkaar’, aldus Orozco. ‘De voorstanders willen het geld dat hen door politici is beloofd, de tegenstanders verwijten hen dat ze zich laten omkopen door de bedrijven.’
Orozco zet een dampende visschotel op tafel en perst limoenen uit voor limonade. ‘Ik weet niet hoe het hier verder moet’, zegt ze met een zucht. ‘Of die molens er nu komen of niet, dit conflict zal nog generatieslang voelbaar zijn in ons dorp.’
