Foto’s Daniel Rosenthal
RIO DE JANEIRO Met veel machtsvertoon heeft de militaire politie van Rio de Janeiro vrijdag een historisch pand ontruimd. Het voormalig indianenmuseum ligt pal naast het legendarische voetbalstadion Maracanã waar in 2014 de WK finale wordt gespeeld, en was sinds 2006 gekraakt door indianen die het als hun erfgoed beschouwen.
Sinds de bouw in 1862 diende het gebouw eerst als studiecentrum van inheemse culturen, later als indianenmuseum. Toen in 1978 het museum naar een andere locatie verhuisde, kwam het enorme pand leeg te staan en veranderde langzaam maar zeker in een bouwval. Vandaag de dag biedt het een trieste aanblik. Een dak ontbreekt op veel plaatsen, het hout is weggerot en van de ooit indrukwekkende trappen is alleen het metalen frame nog over.
De indianen die het gebouw in 2006 kraakten, woonden sindsdien in zelfgebouwde hutjes op het terrein. Indianen uit heel Brazilië vonden er een onderkomen als ze in Rio verbleven. Het was er dan ook een constant komen en gaan van bezoekers, die in koepeltentjes in de bouwval sliepen.
De regering maakt al maandenlang ruzie met indianen en mensenrechtenorganisaties over de toekomst van het gebouw. Sergio Cabral, gouverneur van deelstaat Rio de Janeiro, kondigde in oktober aan dat hij het gebouw zou slopen om er een parkeergarage te bouwen. ‘De FIFA heeft de sloop verplicht gesteld’, aldus Cabral. De FIFA ontkende echter te hebben aangedrongen op de sloop van het pand, en bracht Cabral hiermee in grote verlegenheid.
Toen het protest aannam, en ook het Nationale Instituut voor Historisch en Artistiek Erfgoed zich tegen de sloop keerde, besloot Cabral dat het gebouw kan blijven staan maar dat het een Olympisch Museum moet worden. Een logische bestemming, zo vindt de gouverneur, want in 2016 worden de Olympische Spelen geopend in het Maracanã stadion, dat praktisch tegen het gekraakte pand aan staat.
De bouw van het olympisch museum wordt meegenomen met de concessie die in april wordt uitgegeven voor de uitbating van Maracanã, nu nog volledig in handen van de overheid. Eike Batista, Brazilië’s grootste en rijkste zakenman, maakt een goede kans de concessie in de wacht te slepen.
De indianen zijn woedend over deze plannen. Zij vinden dat het gebouw historisch gezien aan de inheemse volkeren toebehoort. ‘We willen van dit gebouw een levend museum maken, waar we onze cultuur en gebruiken met anderen kunnen delen’, zegt Ash Shaninka (30), een Guaraní indiaan uit Acre en een van de leiders van het protest. Het is enkele dagen voor de ontruiming en het gebouw is toneel van een traditionele bruiloft. Door een houten buisje blaast Shaninka snuiftabak in de neus van een jong meisje, dat in kleermakerszit op de natte vloer zit. ‘Het moet een autonome universiteit worden waar we les geven in inheemse talen en medicijnleer.’
Maar de regering wil hier niets van horen en liet de indianen anderhalve week geleden weten dat ze het pand moesten verlaten. De gouverneur is vastbesloten zijn Olympisch Museum te openen, en bood de indianen een ander gebouw aan om te wonen. De krakers weigerden hiermee akkoord te gaan en riepen activisten op te komen helpen het gebouw te bezetten.
Shaninka heeft zijn gezicht met rode strepen beschilderd en draagt een grote gekleurde verentooi. Zijn magere borst is ontbloot, een houten pin steekt horizontaal door zijn neus. Hij haalt een plastic flesje uit zijn tas en neemt een klein slokje ayahuasca, een hallucinogene drank uit de Amazone. Buiten razen de auto’s voorbij. Een paar meter verderop werken bouwvakkers naarstig aan de afronding van de verbouwing van het Maracanã stadion, dat op 2 juni geïnaugureerd moet worden.
Door het kapotte dak sijpelt de regen naar binnen. Kinderen in inheemse kleding spelen met stukken hout in de plassen water op de vloer. Jongens met hanenkammen en meisjes met gekleurde kralenkettingen zitten in meditatiehouding tegen de muur. ‘Zij zullen ons tot het laatste moment verdedigen’, aldus Shaninka.
Vrijdag is dat moment aangebroken. Bij het ochtendgloren omsingelen een tiental politieauto’s en twee gepantserde voertuigen het gebouw. Tweehonderd politieagenten in gevechtsuitrusting staan in de aanslag, boven de indianenhutjes cirkelt een helikopter. De indianen, gesteund door zo’n 250 activisten, kunnen het niet winnen van het traangas, de knuppels en de pepperspray. Binnen enkele uren is het pand ontruimd.
De Indianen leggen zich niet neer bij het besluit van de regering en proberen via juridische weg het gebouw terug te krijgen. ‘Als de Braziliaanse justitie ons niet in het gelijk stelt, gaan we naar de Verenigde Naties en naar het Strafhof in Den Haag’, aldus een woedende Shaninka gisteren. ‘Het gelijk staat aan onze kant. We zullen de wereld laten zien hoe de komst van de Olympische Spelen een burgeroorlog ontketent in Brazilië.’
